Tez yazma süreçleri üzerine yazılmış İngilizce kitaplara bakın, tez konusunun belirlenme aşaması ile ilgili çok azı konuşur. Belirlenen konunun ne kadar orijinal olması gerektiği, ne gibi özellikler taşıması gerektiğine dair bir sürü talimat mevcutken, kişinin hayatının en önemli yaş aralıklarında olduğu bir döneminde, 4, 5, 6… yılını, gecesiyle gündüzüyle harcayacağı o konunun belirleme sürecine dair yardımcı olabilecek neredeyse hiç bir rehber yok (en azından bu yazıyı yayınladığım 2018 yılına kadar). Bizde yaygın olanın aksine, İngiltere özelinde konuşacak olursam, doktora tez danışmanınız konu tespitinde size neredeyse hiç müdahale etmez. Hatta üniversiteye çalışmak istediğiniz tez konusunun uzunca bir taslağı ile doktora başvurusu yaparsınız, birlikte çalışmak istediğiniz hoca konuyu beğenirse size danışmanlık yapmayı kabul eder.
Peki İngilizce kaynaklarda tezin bu en önemli kısmı üzerine konuşmaktan neden çekinilir? Benim iki fikrim var bu konuda: 1. Batıdaki sistem öğrenciye kendi eğilimlerini tanımayı, ilgi alanlarını tespit edebilmeyi öğrettiği için zaten herkes ne çalışacağını biliyordur. 2. Batıda sadece ne çalışmak istediğini bilen kişiler doktora yaptıkları için bu konu üzerinde durmaya gerek duyulmuyordur. Bunun yanında şu da bir gerçek, batıda lisans düzeyindeki eleştirel düşünce ve araştırma teknikleri dersleri oldukça ciddiyetle işleniyor. Türkiye’de bu derslere gereken ehemmiyet verilmemesinin bir neticesi olduğunu tahmin ediyorum; çok sayıda araştırma görevlisinin neden bu mesleği seçtiği hakkında fikri yok. Siz şu an bu sayfaya gelmişseniz zaten öyle tahmin ediyorum ki bahsettiğim grupta yer almamak için çabalıyorsunuz.
Benim de kendi tecrübe ve bilgime dayalı olarak henüz yüksek lisans öğrenimi gören veya doktora başvurusu seviyesinde olanlara tez konusu belirleme sürecinde tavsiyelerim şunlar:
Doktora kabul öncesi:
- Kendinizi tanıyın- Fazla klişe olduğunun farkındayım ama kendini tanımak her konuda olduğu gibi bu konuda da kilit nokta. Kendini tanımanın değişik formları vardır. Kendinizi analitik düzeyde tanıyın. Buna kendinize sorular sormakla başlayın. Mesela ilk soru şu olsun: Neden doktora yapmak istiyorum?
- İlginizi daraltın- Daha açık anlatayım. Lisans ve hatta yüksek lisans döneminde yeterli alt yapıya sahip olunduğunu varsayacak olursak, hangi dersler ya da hangi konular size daha çok heyecan veriyordu? Bu derslerde hangi konuları çalışmaktan, dinlemekten daha çok keyif aldınız? Felsefeye ilgimi lisede, modern dönem (18. yy. sonrası) İslam düşüncesine ilgimi lisans ikinci sınıfta, Hristiyan-Müslüman entelektüel etkileşimine ilgimi lisans dördüncü sınıfta farkettim. Doktoraya başlamaya yakın çağdaş dönem bir Müslüman filozofla dindar bir Hristiyan filozofu birlikte ele almak istediğimi farkettim. Sadece bu filozoflar kimler olmalı, bunu belirlemem gerekiyordu. Bu noktada da Türkiye’de bizzat tanıdığım tanımadığım bir çok hocaya email attım.
- Literatürü inceleyin- İlginiz olduğunu tespit ettiğiniz alanda okumalar yapın. Bunun için alanında uzman hocalardan yardım almanız uygun olacaktır. Okuduğunuz kaynaklardan edindiğiniz fikirleri izin için en uygun olan metotla kalıcı hale getirin. Sonradan bu fikirler sizi çok farklı yerlere götürecek.
Doktora kabul sonrası:
- Literatürü daha çok inceleyin- Bu sefer okumalarınızı daha da derinleştirin ve amacınız bilgi sahibi olmaktan çok “açık arama” olsun. Bugün gelinen noktada, çalışmayı düşündüğünüz alanda neler tartışılmış, neler tartışma dışı kalmış, neler tartışılsa çok daha iyi olur, neler unutulmuş, görmezden gelinmiş ya da göz ardı edilmiş? Bu sorulara vereceğiniz cevaplar sizin hayatınızın 4-6 yılını vereceğiniz çalışma konusunun karakterini belirleyecek. Bu gerçeği ne kadar aklınızda tutarak yaklaşırsanız metinlere çalışmanızın niteliği bir o kadar güçlü olacaktır.
- Araştırma önerisi hazırlayın– Doktoraya kabul aldınız, belki ders dönemini de bitiridiniz. Bundan sonra tez konusu belirleme aşaması geliyor. Kafanızın bir nebze netleştiğini tahmin ediyorum bu süreçte. Bundan sonra bir araştırma önerisi yazın, bu taslak şeklinde olsun ve bunu hocanızın değerlendirmesini isteyin, tabi eğer en baştan hocanız sizden bunu yapmanızı istememişse. Muhtemelen sizden resmi olarak böyle bir döküman hazırlanız için talep de gelecektir, ama siz erken davranın. İngiltere’de doktoraya başlamadan önce benden bir araştırma önerisi istenmişti. Bu araştırma önerisi amaç, kapsam, hedefler, metodoloji, bölüm başlıkları… gibi kısımları içeriyordu ve dürüst olmak gerekirse, henüz doktora aşamasında bir öğrenciden daha yapmadığı bir çalışma hakkında bu kadar detaylı bilgi sahibi olmasını beklemek anlamsız ve korkutucu gelmişti. Fakat oturup yazmaya kalktığımda her şeyin daha da netleştiğini farkettim. Kafamda nelerin bulanık, nelerin net olduğunu gördüm. Bunları danışmanlarımla tartıştım. Tezim bittiğinde en başta yazdığım araştırma önerisinden çok daha farklı bir şey ortaya çıkmıştı ama kimse bana sen bize baştan bu şekilde yapacağım dedin ama amacından sapmışsın, demedi. Çünkü işin doğası bu.
- İşinizi ciddiye alın- Yaptığınız ve yapacağınız her çalışmanın sizin adınızla anılacağını hep aklınızda tutarak titizlikle ve itina ile işlerinizi yürütün.
Photo by Nick Morrison on Unsplash
Photo by Thought Catalog on Unsplash
Doç. Dr. Sevcan Öztürk 